ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ಅನುಸಾರ, “ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಗುರಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನವಾಗಿದೆ.”. (The fundamental aim of geographical research is the study of areal differentiations of the earth’sn surface Hartshorne) ಹಾರ್ಟ್ ಶಾರ್ನ್‌ನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂರು ಪರಿಕಲನೆ ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವು:
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
Theme) : ‘ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದಾವಳಿಯನ್ನು ರಿಚರ್ಡ್ of Geography) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ 1939ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಇದು ಪೃಥ್ವಿಯ ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ತನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ವರೂಪ (Nature ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.ಜಾಗದಲ್ಲಿ
ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ಅನುಸಾರ, “ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಗುರಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನವಾಗಿದೆ.”. (The fundamental aim of geographical research is the study of areal differentiations of the earth’sn surface Hartshorne) ಹಾರ್ಟ್ ಶಾರ್ನ್‌ನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂರು ಪರಿಕಲನೆ ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವು:
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
1. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ವಿಷಯ (Areal Differentiation
Theme) : ‘ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದಾವಳಿಯನ್ನು ರಿಚರ್ಡ್ of Geography) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ 1939ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಇದು ಪೃಥ್ವಿಯ ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ತನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ವರೂಪ (Nature ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.ಜಾಗದಲ್ಲಿ
ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ಅನುಸಾರ, “ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಗುರಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನವಾಗಿದೆ.”. (The fundamental aim of geographical research is the study of areal differentiations of the earth’sn surface Hartshorne) ಹಾರ್ಟ್ ಶಾರ್ನ್‌ನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂರು ಪರಿಕಲನೆ ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವು:
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಪೀಟರ್ ಹ್ಯಾಗೆಟ್ (Peter Hagget) ಭೌಗೋಳಿಕ ಚಿಂತನದಲ್ಲಿ 5 ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯ (Themes)ಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿ ಸಿದ್ದಾನೆ. ಅವು : 1) ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ, 2) ಭೂದೃಶ್ಯ 3) ಮಾನವ-ಪರಿಸರ, 4) ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಮತ್ತು 5) ಜ್ಯಾಮಿತಿ.
1. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ವಿಷಯ (Areal Differentiation
Theme) : ‘ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದಾವಳಿಯನ್ನು ರಿಚರ್ಡ್ of Geography) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ 1939ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಇದು ಪೃಥ್ವಿಯ ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ತನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ವರೂಪ (Nature ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.ಜಾಗದಲ್ಲಿ
ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ಅನುಸಾರ, “ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಗುರಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನವಾಗಿದೆ.”. (The fundamental aim of geographical research is the study of areal differentiations of the earth’sn surface Hartshorne) ಹಾರ್ಟ್ ಶಾರ್ನ್‌ನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂರು ಪರಿಕಲನೆ ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವು:
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ನಂತರದಲ್ಲಿ ಅವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಮರ್ಥಕರು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಇವುಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳಿಂದ ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ಚಾಲನೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಿದೆ. ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಬಹಳ ವಿವಾ ದಾಸ್ಪಕವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಉಲ್ಲೇಖನೀಯ ವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಿವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿದೆ.
ಪೀಟರ್ ಹ್ಯಾಗೆಟ್ (Peter Hagget) ಭೌಗೋಳಿಕ ಚಿಂತನದಲ್ಲಿ 5 ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯ (Themes)ಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿ ಸಿದ್ದಾನೆ. ಅವು : 1) ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ, 2) ಭೂದೃಶ್ಯ 3) ಮಾನವ-ಪರಿಸರ, 4) ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಮತ್ತು 5) ಜ್ಯಾಮಿತಿ.
1. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ವಿಷಯ (Areal Differentiation
Theme) : ‘ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದಾವಳಿಯನ್ನು ರಿಚರ್ಡ್ of Geography) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ 1939ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಇದು ಪೃಥ್ವಿಯ ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ತನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ವರೂಪ (Nature ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.ಜಾಗದಲ್ಲಿ
ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ಅನುಸಾರ, “ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಗುರಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನವಾಗಿದೆ.”. (The fundamental aim of geographical research is the study of areal differentiations of the earth’sn surface Hartshorne) ಹಾರ್ಟ್ ಶಾರ್ನ್‌ನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂರು ಪರಿಕಲನೆ ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವು:
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರವು ಒಂದು ವಿಜ್ಞಾನದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ವಿಕಾಸ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ಈ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಅನೇಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿರುತ್ತದೆ. ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕೆಲವು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲಿಂದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸದಲ್ಲಿ ಈ ವಿಷಯಗಳು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತವೆ. ವಿಭಿನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಇವುಗಳ ಪ್ರತಿಪಾದನೆ, ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ವಿಕಾಸ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.
ನಂತರದಲ್ಲಿ ಅವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಮರ್ಥಕರು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಇವುಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳಿಂದ ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ಚಾಲನೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಿದೆ. ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಬಹಳ ವಿವಾ ದಾಸ್ಪಕವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಉಲ್ಲೇಖನೀಯ ವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಿವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿದೆ.
ಪೀಟರ್ ಹ್ಯಾಗೆಟ್ (Peter Hagget) ಭೌಗೋಳಿಕ ಚಿಂತನದಲ್ಲಿ 5 ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯ (Themes)ಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿ ಸಿದ್ದಾನೆ. ಅವು : 1) ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ, 2) ಭೂದೃಶ್ಯ 3) ಮಾನವ-ಪರಿಸರ, 4) ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಮತ್ತು 5) ಜ್ಯಾಮಿತಿ.
1. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ವಿಷಯ (Areal Differentiation
Theme) : ‘ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದಾವಳಿಯನ್ನು ರಿಚರ್ಡ್ of Geography) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ 1939ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಇದು ಪೃಥ್ವಿಯ ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ತನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ವರೂಪ (Nature ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.ಜಾಗದಲ್ಲಿ
ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ಅನುಸಾರ, “ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಗುರಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನವಾಗಿದೆ.”. (The fundamental aim of geographical research is the study of areal differentiations of the earth’sn surface Hartshorne) ಹಾರ್ಟ್ ಶಾರ್ನ್‌ನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂರು ಪರಿಕಲನೆ ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವು:
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
Major Themes in Geography:
ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರವು ಒಂದು ವಿಜ್ಞಾನದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ವಿಕಾಸ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ಈ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಅನೇಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿರುತ್ತದೆ. ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕೆಲವು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲಿಂದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸದಲ್ಲಿ ಈ ವಿಷಯಗಳು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತವೆ. ವಿಭಿನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಇವುಗಳ ಪ್ರತಿಪಾದನೆ, ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ವಿಕಾಸ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.
ನಂತರದಲ್ಲಿ ಅವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಮರ್ಥಕರು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಇವುಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳಿಂದ ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ಚಾಲನೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಿದೆ. ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಬಹಳ ವಿವಾ ದಾಸ್ಪಕವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಉಲ್ಲೇಖನೀಯ ವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಿವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿದೆ.
ಪೀಟರ್ ಹ್ಯಾಗೆಟ್ (Peter Hagget) ಭೌಗೋಳಿಕ ಚಿಂತನದಲ್ಲಿ 5 ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯ (Themes)ಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿ ಸಿದ್ದಾನೆ. ಅವು : 1) ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ, 2) ಭೂದೃಶ್ಯ 3) ಮಾನವ-ಪರಿಸರ, 4) ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಮತ್ತು 5) ಜ್ಯಾಮಿತಿ.
1. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ವಿಷಯ (Areal Differentiation
Theme) : ‘ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದಾವಳಿಯನ್ನು ರಿಚರ್ಡ್ of Geography) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ 1939ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಇದು ಪೃಥ್ವಿಯ ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ತನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ವರೂಪ (Nature ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.ಜಾಗದಲ್ಲಿ
ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ಅನುಸಾರ, “ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಗುರಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನವಾಗಿದೆ.”. (The fundamental aim of geographical research is the study of areal differentiations of the earth’sn surface Hartshorne) ಹಾರ್ಟ್ ಶಾರ್ನ್‌ನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂರು ಪರಿಕಲನೆ ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವು:
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
Major Themes in Geography: ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳು ನೋಟ್ಸ್ -01
Major Themes in Geography:
ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರವು ಒಂದು ವಿಜ್ಞಾನದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ವಿಕಾಸ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ಈ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಅನೇಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿರುತ್ತದೆ. ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕೆಲವು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲಿಂದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸದಲ್ಲಿ ಈ ವಿಷಯಗಳು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತವೆ. ವಿಭಿನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಇವುಗಳ ಪ್ರತಿಪಾದನೆ, ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ವಿಕಾಸ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.
ನಂತರದಲ್ಲಿ ಅವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಮರ್ಥಕರು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಇವುಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳಿಂದ ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ಚಾಲನೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಿದೆ. ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಬಹಳ ವಿವಾ ದಾಸ್ಪಕವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಉಲ್ಲೇಖನೀಯ ವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಿವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿದೆ.
ಪೀಟರ್ ಹ್ಯಾಗೆಟ್ (Peter Hagget) ಭೌಗೋಳಿಕ ಚಿಂತನದಲ್ಲಿ 5 ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯ (Themes)ಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿ ಸಿದ್ದಾನೆ. ಅವು : 1) ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ, 2) ಭೂದೃಶ್ಯ 3) ಮಾನವ-ಪರಿಸರ, 4) ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಮತ್ತು 5) ಜ್ಯಾಮಿತಿ.
1. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ವಿಷಯ (Areal Differentiation
Theme) : ‘ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದಾವಳಿಯನ್ನು ರಿಚರ್ಡ್ of Geography) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ 1939ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಇದು ಪೃಥ್ವಿಯ ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ತನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ವರೂಪ (Nature ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.ಜಾಗದಲ್ಲಿ
ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ಅನುಸಾರ, “ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಗುರಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನವಾಗಿದೆ.”. (The fundamental aim of geographical research is the study of areal differentiations of the earth’sn surface Hartshorne) ಹಾರ್ಟ್ ಶಾರ್ನ್‌ನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂರು ಪರಿಕಲನೆ ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವು:
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
Major Themes in Geography: ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳು ನೋಟ್ಸ್ -01
Major Themes in Geography:
ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರವು ಒಂದು ವಿಜ್ಞಾನದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ವಿಕಾಸ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ಈ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಅನೇಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿರುತ್ತದೆ. ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕೆಲವು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲಿಂದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸದಲ್ಲಿ ಈ ವಿಷಯಗಳು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತವೆ. ವಿಭಿನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಇವುಗಳ ಪ್ರತಿಪಾದನೆ, ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ವಿಕಾಸ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.
ನಂತರದಲ್ಲಿ ಅವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಮರ್ಥಕರು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಇವುಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳಿಂದ ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ಚಾಲನೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಿದೆ. ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಬಹಳ ವಿವಾ ದಾಸ್ಪಕವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಉಲ್ಲೇಖನೀಯ ವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಿವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿದೆ.
ಪೀಟರ್ ಹ್ಯಾಗೆಟ್ (Peter Hagget) ಭೌಗೋಳಿಕ ಚಿಂತನದಲ್ಲಿ 5 ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯ (Themes)ಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿ ಸಿದ್ದಾನೆ. ಅವು : 1) ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ, 2) ಭೂದೃಶ್ಯ 3) ಮಾನವ-ಪರಿಸರ, 4) ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಮತ್ತು 5) ಜ್ಯಾಮಿತಿ.
1. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ವಿಷಯ (Areal Differentiation
Theme) : ‘ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದಾವಳಿಯನ್ನು ರಿಚರ್ಡ್ of Geography) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ 1939ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಇದು ಪೃಥ್ವಿಯ ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ತನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ವರೂಪ (Nature ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.ಜಾಗದಲ್ಲಿ
ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ಅನುಸಾರ, “ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಗುರಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನವಾಗಿದೆ.”. (The fundamental aim of geographical research is the study of areal differentiations of the earth’sn surface Hartshorne) ಹಾರ್ಟ್ ಶಾರ್ನ್‌ನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂರು ಪರಿಕಲನೆ ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವು:
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.
Major Themes in Geography: ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳು ನೋಟ್ಸ್ -01
Major Themes in Geography:
ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರವು ಒಂದು ವಿಜ್ಞಾನದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ವಿಕಾಸ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ಈ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಅನೇಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿರುತ್ತದೆ. ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕೆಲವು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲಿಂದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸದಲ್ಲಿ ಈ ವಿಷಯಗಳು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತವೆ. ವಿಭಿನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಇವುಗಳ ಪ್ರತಿಪಾದನೆ, ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ವಿಕಾಸ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.
ನಂತರದಲ್ಲಿ ಅವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಮರ್ಥಕರು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಇವುಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳಿಂದ ಆಧುನಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ಚಾಲನೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಿದೆ. ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಬಹಳ ವಿವಾ ದಾಸ್ಪಕವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಉಲ್ಲೇಖನೀಯ ವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಿವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಈ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿದೆ.
ಪೀಟರ್ ಹ್ಯಾಗೆಟ್ (Peter Hagget) ಭೌಗೋಳಿಕ ಚಿಂತನದಲ್ಲಿ 5 ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯ (Themes)ಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿ ಸಿದ್ದಾನೆ. ಅವು : 1) ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ, 2) ಭೂದೃಶ್ಯ 3) ಮಾನವ-ಪರಿಸರ, 4) ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಮತ್ತು 5) ಜ್ಯಾಮಿತಿ.
1. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ವಿಷಯ (Areal Differentiation
Theme) : ‘ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದಾವಳಿಯನ್ನು ರಿಚರ್ಡ್ of Geography) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ 1939ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಇದು ಪೃಥ್ವಿಯ ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ತನ್ನ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ವರೂಪ (Nature ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.ಜಾಗದಲ್ಲಿ
ಹಾರ್ಟ್‌ಶಾರ್ನ್ ಅನುಸಾರ, “ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಗುರಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನವಾಗಿದೆ.”. (The fundamental aim of geographical research is the study of areal differentiations of the earth’sn surface Hartshorne) ಹಾರ್ಟ್ ಶಾರ್ನ್‌ನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂರು ಪರಿಕಲನೆ ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವು:
ಅ) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರದ ವಸ್ತುಗಳ ಆಂತರಿಕ ಸಂಬಂಧ,
(ಆ) ಪೃಥ್ವಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಸ್ತುಗಳು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸಾತ್ಮಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಹಾಗೂ (ಇ) ವಸ್ತುಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ನಿರೂಪಣೆ.
ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಮಗ್ರತೆಯ ಬದಲಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ವಿಷಯ ವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕ್ಷೇತ್ರಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವು ಬೇರೊಂದು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೂರಚನೆ, ಭೂಸ್ವರೂಪ, ವಾಯುಗುಣ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ, ವನಸ್ಪತಿ, ಪ್ರಾಣಿವರ್ಗ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಉದ್ಯೋಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಪದ್ಧತಿ ಮೊದಲಾದ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಇದ್ದಾಗಲೂ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಆ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
2.ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ (Landscape Theme)
* ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಿತು. ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ನನ್ನು ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ವಿಷಯವಲ್ಲವೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟನು. ಆದರೂ ಇದು ಈವರೆಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
1925ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್‌ನು ಅಮೇರಿಕನ್ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಭೂದೃಶ್ಯ ವಿಷಯ ವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಂದಿನಿಂದ ಇದು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ) ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. ಭೂಗೋಳಲಾ ಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯ ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಣ ಅಂತರ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದರು.
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಡೇವಿಸಿಯನ್ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಹೀಗೆ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇಂದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾರೆ.
3. ಮಾನವ-ಪರಿಸರ ವಿಷಯ (Man-Environment Theme)
ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರು ತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಮತಾನುಸಾರ * ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರ ಸರ್ವಶಕ್ತಿಮಾನ್‌ವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಯಾವುದೊಂದು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರಿದ ತುಲನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರನ್ನು ನಿಶ್ಚಯವಾದಿ (Determinists)ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನು ಪರಿಸರವಾದ ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾದವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಮುಖ್ಯ ಸಮರ್ಥಕರು:
i) ಗ್ರೀಕ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಿಪೊಕ್ರೆಟಸ್, ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್,
ii) ಜರ್ಮನ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹಂಬೋಲ್ಟ್, ರಿಟರ್, ರೆಟೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿ,
iii) ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬೋಡಿನ್, ಮಾಂಟೆಸ್ಕೂ, ಡಿಮೊಲಿನ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಾಗೂ
iv) ಅಮೇರಿಕನ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ರಲ್ಲಿ ಕುಮಾರಿ ಸೆಂಪಲ್ ಪ್ರಮುಖರು.
ಮಾನವ ಸಜೀವ ಮತ್ತು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಪರಿಸರ ನಿರ್ಜೀವ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅದರ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಗಳನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲಾರವು.
ಪರಿಸರವು ಮಾನವನಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೇ ಯುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವಶ್ಯಕತೆಗನುಸಾರ ತನ್ನ ಬುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಶಾರೀರಿಕ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಆ ಅವಸರಗಳನ್ನು ಸದುಪಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪರಿಸರ ವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆ ಯನ್ನು ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Possibilism) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರು ಮಾನವ ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸ ಲುಸಿಯನ್ ಫೆಬ್ರೆ 1922ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ.
ಮನುಷ್ಯನು ಈ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳ ಫಲಾನುಭವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಹಾಗೂ ಅವುಗಳ ಪ್ರಯೋಜನೆ ಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿರ್ಣಯ ಅನುಸಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳು ತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಸಮರ್ಥಕರಾದ ಫ್ರೆಂಚ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಬ್ಲಾಷ್, ಬ್ರೂನ್ಸ್, ಡಿಮಾಂಜಿಯಾ, ಬ್ಲೆಂಚಾರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಫೆಬ್ರೆ, ಅಮೇರಿಕೆಯ ವಿದ್ವಾಸರಲ್ಲಿ ಈಸಾ ಬೋಮೆನ್, ಹಂಟಿಂಗ್ಟನ್ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಲ್ ಸಾವರ್ ಹಾಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಹರ್ಬಟ್ಸ್ರನ್, ರಾಕ್ಸ್ಬಿ ಮೊದಲಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು.
ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನವನಿಶ್ಚಯ ವಾದ (Neo-determinism) ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ವಿಚಾರ ಧಾರೆಯನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯದ ಗ್ರಿಫಿಥ್ ಟೇಲರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ ದನು. ಈ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾನವನ ಸಮ್ಮುಖ ಕೆಲವು ಸೀಮೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾನವನು ಅವುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕ್ಷಮತೆ, ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆ ಅನುಸಾರ ಕಾರ್ಯಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಆ ಸೀಮೆಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಲಾರನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಾನವ ಮತ್ತು ಅವನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಸರದ ಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣ ವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಟೇಲರ್ ಇದನ್ನು “ವಿರಾಮ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗಮ” (Stop and Go) ನಿಶ್ಚಯವಾದ ಅಥವಾ ನವನಿಶ್ಚಯವಾದ (Neo-determinism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಜಾರ್ಜ್ ಟೆಥಮ್ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಧ್ಯತಾವಾದ (Pragmatic possibilism) ಎಂದು ಕರೆದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
4. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ವಿಷಯ: (Spatial Distribution Theme)
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾವು ಆ ಸ್ಥಳದ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬೇರೆ ಸ್ಥಳದೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಲಕ್ಷಣಗಳ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ವಿತರಣೆಯ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ..
ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ವಿತರಣೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಕೆಲವು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಇದನ್ನೇ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಚಿಹ್ನೆ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ.
ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವು ಭೂಮೇಲೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ಥಾನಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಈ ಉದ್ದೇಶದ ಪೂರ್ತಿಗೆ ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಅಂಶಗಳ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ನಕ್ಷೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಹಚರ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ದ್ರಾಕ್ಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಳೆಯಾಗುವ ಮತ್ತು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಓಣ ವಾಯು ಮತ್ತು ಬಿಸಿಲು ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೇಲ್ಮಮೇಲೆ ವಸ್ತುಗಳ ಹಂಚಿಕೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ. ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ವಿಭಿನ್ನತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ಅವಶ್ಯಕ ಪರಸ್ತಾಪವೆಂದು ಹಾರ್ಟ್‌ಶೋರ್ನ್ ಭಾವಿಸಿದನು.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆ ಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ ಎರಡು ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿವರ್ತಶೀಲ ಅಂಶಗಳ ಕ್ಷೇತ್ರೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಸ್ಥಾನಿಕ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಸಾಧನವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಉದ್ದೇಶವಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಡಬೇಕು. ಭೌಗೋಳಿಕ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನೀಕರಣದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಬಹಳ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.